De Maakbare Mens: Wetenschap, Schepping en de Vergeten Kracht van de Vrouw

De maakbare mens  tussen schepping en controle

Het is maandagavond 11 november in Amsterdam centrum. Enkele wetenschappers, ethici en politici houden een gesprek voor het aanwezige publiek in de Rode Hoed. Ik hoor woorden die ik nooit eerder heb gehoord, en gelukkig ben ik niet de enige als ik de host hoor. Ik ben geen academicus noch bioloog. Wat mij hier heeft gebracht is de drang naar een morele wereld. De hoop dat er nog mensen bestaan met een moreel kompas. Mensen die weten wat ethisch goed is en wat niet. Die keuzes maken vanuit waarheid, niet vanuit een brein die gemanipuleerd is.

Het is mijn eerste keer bij de Rode Hoed. Het bevalt me wel, er is humor aanwezig bij de panelleden en de host.. Gelukkig niet zo grappig dat het onderwerp zijn diepte verliest.Want wat ik daar hoorde, was verontrustend.

Van de eerste IVF-baby tot nu

Om te begrijpen waar we staan, is het eerlijk om te beginnen waar Martine de Vries ook begon: bij de eerste IVF-geboorte. In 1978 werd Louise Brown geboren, de allereerste mens die ter wereld kwam na bevruchting buiten het lichaam.Dat moment opende een nieuwe deur. IVF is sindsdien uitgegroeid tot een gebruikelijke behandeling die veel gezinnen hoop heeft gegeven.Maar het bracht ook nieuwe morele vragen mee die we nog steeds aan het uitpakken zijn.

42 jaar later kwam er een nieuwe sprong: CRISPR-Cas9, het genetische “schaartje” waarmee DNA heel precies kan worden aangepast. Daarvoor kregen Emmanuelle Charpentier en Jennifer Doudna in 2020 de Nobelprijs voor de Scheikunde. Het is krachtig gereedschap dat ziektes kan helpen behandelen en onderzoek versnelt, maar het schuift ook de grens op van wat mensen in embryo’s willen veranderen.

De illusie van de maakbare mens

In de zaal hoorde ik hoe ver de techniek al is. Hoogleraar Susana Chuva de Sousa Lopes legde uit dat stamcellen kunnen worden terug geprogrammeerd tot zaadcellen en eicellen. Wat dus betekend dat je zwanger kan worden van jezelf…huh?Ze vertelde ook dat zij zelf onderzoek doet naar het uitstellen van de menopauze, zodat vrouwen later zwanger kunnen worden en misschien ooit helemaal niet meer in de overgang komen. Dat riep bij mij vragen op. Als we het natuurlijke ritme van het lichaam willen omzeilen, wat verliezen we dan onderweg?

De moderator haalde een Nederlands voorbeeld aan. In 2011 beviel Tineke Geessink, een vrouw uit Harlingen van 63 jaar, van haar eerste kind. Ze had een IVF-behandeling in Italië ondergaan, omdat haar leeftijd in Nederland te hoog werd gevonden. Destijds kreeg ze veel kritiek van artsen en het publiek, maar later zei zij zelf dat de kritiek terecht was. In een interview met Trouw gaf ze toe dat ze had onderschat hoe zwaar het moederschap op die leeftijd is: “Ik wilde gewoon een leuke moeder zijn, maar ik had me verkeken op de energie die het vraagt.”Tineke overleed in 2020; haar dochter, toen negen jaar oud, werd opgevangen door haar familie.

Dat voorbeeld zou al moeten laten zien dat wij mensen geneigd zijn te denken dat alles wat mogelijk is, ook goed is. Maar kunnen we dat nog voelen, of zijn we verdoofd geraakt door het idee van vooruitgang?

De zeldzaamheid van het vrouwelijke

Susana vertelde ook dat eicellen moeilijk te behouden zijn, dat ze kwetsbaar zijn en snel afsterven. Ik dacht aan wat dat betekent. Zaadcellen zijn er in miljarden, overal en altijd makkelijk te verkrijgen. Maar één eicel is niet zo makkelijk te krijgen, er moet heel wat gebeuren om die te pakken te krijgen. Het is zeldzaam, kostbaar en levensvatbaar. Dat wat zeldzaam is, is heilig.

Allah geeft Zijn Naam aan niemand. Er bestaan geen Hakims, Rahims of Karims onder de mensen, ze worden zo wel genoemd door anderen, maar dat zijn ze niet. De juiste vorm is Abd-al-Hakim, Abd-al-Rahim, Abd-al-Karim. Abd betekent dienaar, Hakim betekent wijsheid.Dus Abd-al-Hakim betekent “dienaar van wijsheid", “dienaar van Genade”, “dienaar van Edelheid”. De mens bezit deze eigenschappen niet hij ontvangt ze..

En toch… de baarmoeder heet Rahim. Omdat daar alles gebeurt. De baby ontstaat door genade. Alle genade die er bestaat, komt voort uit de Genade van Allah. Het is Zijn Genade.En via de baarmoeder van de vrouw wordt een baby gevormd. Dat gaat al eeuwenlang goed.En nu willen wij daar tussenkomen? Is dat wel zo puur? Wordt het dan niet besmet?

Ik vraag me dat serieus af. Want als we kijken naar wat de kwantumfysica zegt, dan weten we dat waarnemen invloed heeft op wat er waargenomen wordt. Dat heet het observer effect.Wetenschappers ontdekten dat een deeltje, zoals een elektron of foton, zich gedraagt als een golf van mogelijkheden zolang niemand kijkt of meet. Maar op het moment dat het wordt waargenomen, valt de golffunctie in, dat betekent dat al die mogelijkheden verdwijnen, en er één werkelijkheid overblijft. Met andere woorden: onze blik beïnvloedt wat werkelijkheid wordt.

Dus wat gebeurt er als we bewust gaan ingrijpen in iets dat tot nu toe volledig onder Genade liep?  Als we kijken, meten, plannen en sturen in een proces dat heilig is? Dan kan dat toch onmogelijk géén invloed hebben. De theorie zegt het zelf: wanneer we kijken, verandert de werkelijkheid. Dus wat doen we eigenlijk met de zuiverheid van het leven zelf?

Genetische modificatie bij embryo’s

Over genetische modificatie bij embryo’s klonk een duidelijke belofte: ziektes voorkomen en kinderen gezonder maken. In theorie klinkt dat mooi. Maarja sinds wanneer leven we volgens de theorie? De vraag is waar genezing eindigt en manipulatie begint. Wie bepaalt wat gezond of gewenst is. Wat gebeurt er als we niet alleen ziektes, maar ook karakter, intelligentie of uiterlijk willen sturen.

Bedrijven in de VS bieden inmiddels polygenetische embryo-screening aan. Ze zeggen embryo’s te kunnen rangschikken op basis van duizenden genetische varianten. Sommige marketing praat over kansen op lengte of zelfs intelligentie..Goed onderzoek laat zien dat selectie op complexe eigenschappen als IQ of lengte nu nauwelijks voorspellend is en vol onzekerheid zit. Het effect is klein en sterk afhankelijk van omgeving. Ook toonaangevende onderzoekers waarschuwen dat zulke beloften misleidend kunnen zijn.

Met andere woorden: CRISPR werd terecht bekroond als gereedschap, maar dat betekent niet dat elke toepassing moreel of wetenschappelijk solide is.Gereedschap is neutraal. De richting bepalen wij.

De Qur’an over ontstaan en grens

De Qur’an beschrijft het ontstaan van de mens stap voor stap. Allah zegt in Surah al-Mouminoen (12:12-14)

“Wij hebben de mens geschapen uit een uittreksel van klei. Daarna plaatsten Wij hem als een druppel in een veilige verblijfplaats. Vervolgens maakten Wij van de druppel een bloedklonter, daarna een klompje vlees, en daarna beenderen. Wij bekleedden de beenderen met vlees en brachten hem voort als een nieuw schepsel. Gezegend zij Allah, de beste der scheppers.”

Tot ver in de 18e eeuw geloofden veel wetenschappers in de preformationistische theorie (van preformare = vooraf gevormd).  Volgens deze theorie zou de mens al volledig gevormd aanwezig zijn in het sperma of in de eicel, maar dan in miniatuurvorm,  een soort “mini-mensje” dat alleen nog hoefde te groeien in de baarmoeder.

Er waren twee varianten:

1. Spermisme: men dacht dat het volledige mensje (homunculus) in de zaadcel zat, en dat de vrouw alleen diende als “broedplaats”.

2. Ovisme: anderen dachten dat het mini-mensje in de eicel zat, en dat het sperma alleen iets “activerends” deed.

Het is pas in de 19e eeuw, met de ontwikkeling van de microscoop en de celtheorie, dat wetenschappers begrepen dat een baby ontstaat uit de samensmelting van zaadcel en eicel,  precies zoals Allah het 1400 jaar geleden in de Qur’an heeft uitgelegd.

En Allah zegt in surah Al-Hajj (22:73):

 “O mensen, er wordt voor jullie een gelijkenis gegeven, luister ernaar: Zij die jullie naast Allah aanroepen, kunnen zelfs geen vlieg scheppen, ook al zouden zij zich daartoe verenigen. En als de vlieg iets van hen wegneemt, kunnen zij het niet terugnemen. Zwak is de aanroeper en datgene wat aangeroepen wordt.”

‘’Zij die jullie naast ALLAH aanroepen’’, kan je hier zien als de wetenschappers die zich hiermee bezig houden. Of het blinde vertrouwen in de wetenschap ipv ALLAH. 

En Allah zegt: Soerah At-Tur (52:35–36)

“Zijn zij zonder iets geschapen, of zijn zij zelf de scheppers? Of hebben zij de hemelen en de aarde geschapen? "Nee, zij hebben geen zekerheid.”

De mens probeert te maken, te vormen en te verbeteren. Maar het leven ontspringt niet uit zijn handen. Alle kennis komt van Degene die schept, niet van degene die experimenteert. En een kind wordt gemaakt met ZIJN kennis.

De mens probeert te maken wat alleen de Schepper kan doen. Hij probeert te vormen, te verbeteren, te plannen maar vergeet dat het leven zelf geen project is, maar een heilige toevertrouwing.

In dienst van wie

Tijdens het gesprek zei Susana terloops iets dat me bij bleef. Ze zei dat de wetenschap in dienst is van de bevolking en de politiek. Op dat moment voelde ik iets in mij protesteren.Want wetenschap hoort niet in dienst te staan van wat mensen willen horen, maar van waarheid. Althans dat is wat ik dacht tenminste.

Waarheid is geen kwestie van meerderheid of beleid. Ze is iets wat boven ons staat, niet iets wat we stemmen of afspreken. Wanneer kennis zich laat sturen door wat populair is of politiek wenselijk, verliest ze haar zuiverheid. Dan wordt wetenschap een middel van macht, in plaats van een pad naar wijsheid.

Wie bepaalt de grens

Na dat moment stelde ik mezelf een vraag:. Wie bepaalt eigenlijk de grens? Wie zegt op een dag: nu is het genoeg! 

We hebben hoogleraren in ethiek, commissies, adviesraden en politieke debatten. Maar wat gebeurt er met hun woorden? Wordt er echt geluisterd, of alleen zolang het in het beleid past?

In de westerse wereld lijkt niemand nog de morele autoriteit te dragen. De wetenschap adviseert, de politiek beslist, en ondertussen bepaalt geld vaak wat moreel “haalbaar” is.

In mijn hart voelde ik iets anders.De grens wordt niet bepaald door beleid, maar door waarheid.En waarheid komt niet uit macht, maar uit bewustzijn. Maarja is bewustzijn wel zo zuiver? En valt dat ook niet te bespelen?

De morele verschuiving

Tijdens het gesprek werden via Mentimeter vragen aan het publiek gesteld. Eén vraag ging over homo- en lesbische stellen: of zij met technologie een genetisch eigen kind zouden moeten kunnen krijgen. Bijna iedereen stemde ja. Ik vond dat opvallend. Bij algemene vragen over maakbaarheid klonk twijfel. Maar zodra het ging over een groep waarmee we ons emotioneel willen identificeren, verschoof het morele kompas. Hier speelt iets diepers. Ik dacht  meteen aan conditionering icm cognitieve dissonantie .  Als twee waarheden botsen – bijvoorbeeld “leven is heilig” en “iedereen heeft recht op een eigen genetisch kind” – kiest het brein vaak de optie die het minste innerlijke spanning geeft of het meest sociaal aanvaard is. Zo verschuift moraal langzaam, niet per se door waarheid, maar door comfort en sociale druk. Dat mechanisme werd klassiek beschreven door Leon Festinger, grondlegger van de theorie van cognitieve dissonantie. Maar hoe komt het dan dat we hierbij het minst weerstand voelen? Is dat niet raar? Het is toch bizar? 

En dan is de vraag… hoe komt het? Hoe komt het dat we hier het minste weerstand bij voelen? Komt dat inderdaad door conditionering omtrent gay people?

Wat betekent het om mens te zijn

Aan het einde van de avond bleef voor mij één vraag over. Niet alleen wat goed of fout is, maar eerst: wat betekent het om mens te zijn. Want pas als we dat vertrekpunt helder hebben, kunnen we eerlijk spreken over goed en kwaad. Zonder dat raak je verdwaald tussen techniek, emotie en moraal.

De mens wil scheppen, maar vergeet dat hij zelf geschapen is. De wetenschap kan veel, maar geen enkel laboratorium kan een ziel maken. De kracht van de vrouw ligt niet in controle, maar in dragen, voeden en bewaken van het heilige. Als wij vrouwen dat vergeten, verliest de wereld haar richting. Zijn wij vrouwen niet de verantwoordelijke in eerste instantie? Moeten wij  niet degene zijn die hier actief tegenin gaan? Wij hebben immers de verantwoordelijkheid hierover gekregen van degene die ons geschapen heeft. Ik bedoel…wij hebben de eieren toch? Daar horen ook gevoelens en emoties bij die er zijn om te beschermen. Waar zijn ze dan? Is dat wat ALLAH bedoelt met "Kufr"? Kufr betekent datgene verbergen wat de waarheid is. Zijn wij onze emoties en gevoelens aan het onderdrukken? Zijn wij de waarheid aan het onderdrukken? Want het kan toch niet zo zijn dat dit geluidloos door kan gaan?

Misschien moeten we opnieuw leren over ons denken. Niet vragen wat we allemaal kunnen, maar wat we mogen. En terugkeren naar de fitrah, de zuivere natuur waarin de mens niet speelt voor God.  maar luistert naar Hem.

De vergeten plaats van de mens  met Al-Attas

Wanneer ik na die avond terugloop door de stille straten van Amsterdam, denk ik aan de woorden van Allah:

“Zijn zij zonder iets geschapen, of zijn zij zelf de scheppers?” (Soerah At-Tur 52:35–36)

De moderne mens  probeert zichzelf te maken, zijn eigen schepper te worden. Hij vergeet dat zijn kennis beperkt is tot wat Allah hem laat zien.

De Maleisische denker Syed Muhammad Naquib al-Attas schreef daar diep over in zijn werk Islam and Secularism. Hij zegt dat de westerse mens, nadat hij het heilige verloor, 

“zichzelf is gaan vergoddelijken, en zonder echte autoriteit of wijsheid speelt hij de rol van schepper.” (Al-Attas, Islam and Secularism, hoofdstuk II)

Dat gebeurt niet alleen in laboratoria, maar in het denken zelf. Toen kennis werd losgemaakt van de ziel en rede werd afgesneden van openbaring,begon de mens te geloven dat hij zelf de maat van alles is. Zoals Al-Attas uitlegt:

“The disenchantment of nature deprived man of his respect for creation. It destroyed the harmony between man and nature.” (Al-Attas, Islam and Secularism, p. 47)

De natuur verloor haar betekenis als teken ayah. In de Qur’an betekent dat woord niet alleen een vers, maar ook elk teken van Allah in de schepping. De bergen, de zee, de lucht, het hart, de baarmoeder, ze zijn allemaal ayat, manifestaties van Zijn aanwezigheid in de wereld. Wanneer de mens de natuur ont-tovert en haar niet meer ziet als ayah, verliest hij eerbied voor wat heilig is. Hij ziet geen betekenis meer, alleen materie. En met dat verlies verloor ook de wetenschap haar ziel.

Want waar kennis niet meer dient om de waarheid te herkennen, maar om de wereld te beheersen, wordt kennis macht en macht zonder adab is chaos.

Al-Attas zegt dat dit de wortel is van secularisme: dat de mens het absolute heeft vervangen door het relatieve, dat hij het eeuwige heeft verruild voor het tijdelijke.Hij schrijft: “When man became his own measure, he began to lose sight of truth. Science was divorced from wisdom, and knowledge from adab.” (Al-Attas, Islam and Secularism, p. 56)

Dat is precies waar wij nu staan. In een wereld die alles kan, behalve stilstaan.Een wereld die aan het leven sleutelt, zonder te beseffen dat zij zelf het leven niet kan scheppen. De vraag is niet of we slim genoeg zijn om het te doen, maar of we wijs genoeg zijn om het te laten. En misschien is dat wat het betekent om mens te zijn: niet degene die alles kan, maar degene die herkent wanneer hij moet buigen.

De Qur’an herinnert ons eraan:

“Hij Die alles geschapen heeft en het in perfecte maat heeft bepaald.” (Soerah Al-Furqan 25:2)

De schepping is al volmaakt. Het is de mens die moet leren weer vol eerbied te kijken. Niet om te bezitten, maar om te begrijpen. Niet om te beheersen, maar om te dienen.

Dat is de kennis waar Al-Attas over spreekt. Dat is de wijsheid die deze wetenschap verloren is.En dat is de herinnering waar wij vrouwen, dragers van genade, bewaarsters van het heilige de wereld opnieuw aan moeten herinneren.

Oproep aan de vrouwen van nu

Ik wil iets zeggen tegen de vrouwen die zichzelf feministen noemen. Vrouwen die strijden voor rechten maar niet altijd stilstaan bij waar die rechten vandaan komen.Dit is naar elke vrouw, Moslima, Christen, Atheist, Buddist, dit is tegen iedereen met een baarmoeder!

De rechten van de vrouw zijn geen gift van een samenleving. Ze zijn geen gunst van mannen, wetten of politieke bewegingen. Ze zijn ons gegeven door Allah. Het zijn inherente rechten, van oorsprong en natuur. Rechten die nu bedreigd worden door een wereld die denkt dat zij de schepper is.

Wij mogen niet naïef zijn. We moeten beseffen dat alles wat wij toestaan, gevolgen heeft. Als wij blijven zwijgen, worden vrouwen teruggebracht tot omhulsels tot dragers zonder ziel  en worden toekomstige kinderen behandeld als iets dat gecontroleerd en ontworpen kan worden.

Ik roep vrouwen op om te gaan staan voor wat van ons is: het heilige recht om leven te dragen met waardigheid, om schepping te bewaken en niet te manipuleren. Wij zijn de bewaarsters van genade, en als wij onze plaats verliezen, verliest de wereld haar morele richting.

Tijdens de avond in de Rode Hoed sprak een vrouw uit het publiek. Ze vertelde dat zij zelf drie kinderen had gekregen door gebruik te maken van deze technologieën en zei dat ze het moeilijk vond te luisteren naar de woorden van professor Tjalling Swierstra. Ze noemde de naam van Charles Darwin. De naam die dit allemaal mogelijk heeft gemaakt… Tjalling reageerde daarop met wijsheid en zei dat Darwin niet de volle waarheid zag. Dat de wetenschap inmiddels aan het terugkomen is van zijn reductionistische kijk op het leven, de gedachte dat alles slechts een mechanisme is zonder ziel.

Maar de gevolgen van dat denken zijn nu overal voelbaar. Darwin haalde het sacrale uit de wereld. Hij haalde de ziel uit de natuur en maakte van schepping een machine. 

Daarom zeg ik: vrouwen, word wakker! Wees je bewust van de gevolgen van dit denken. Alles groeit, ook dat wat we toestaan. Als wij nu zwijgen, groeit deze inhumane gedachtengang. En die zal ooit terugkijken naar ons en vragen: waar waren jullie?

Infiniti Women.